اسامی مختلف کرمانشاه در منابع تاریخی
نویسنده: ایوب صفری
به غیر از دو نام "کرمانشاه" و "کرمانشاهان" که برای معرفی شهر و منطقه کرمانشاهان(که به ویژه از گردنه پاتاق تا گردنه اسدآباد را شامل می شده است) مورد استفاده قرار گرفته اند، در منابع تاریخی نامهاي دیگری نیز براي شهر كرمانشاه ذكر شده كه برخي از آنها نام هاي پيش از رواج كرمانشاه، تعدادي هم لقب هاي اين شهر و نیز تعداد زیادی شامل نام های معرب کرمانشاه می باشد(توضیح آنکه نام های معرب کرمانشاه در مطلبی مستقل مورد اشاره قرار می گیرند).
معروفترین اسامی کرمانشاه که در منابع تاریخی ذکر شده اند، عبارتند از: «الي پي »، «كامبادنه» و مشتقات آن، «مدي»، «آذرميدخت»، «تاكستان شاهان»، «قرميسين»، «تل ماستر»، «گرمان ساه» و «كرماشان» ... که در ادامه، توضیحی مختصر راجع به هریک، ارائه می گردد. باید توجه داشت که عموم این اسامی، صرفا در یک مقطع زمانی خاص رواج داشته اند.
در سالنامه هاي ايام حكومت آشوريان، شهري به نام «الي پي» ذكر شده است و برخي از مورخان، اين شهر را در محل كرمانشاه فعلي معرفي كرده اند. مورخين و جغرافي نويسان ديگري، الي پي را نام ايالت دانسته اند و نه نام شهر، كه اين ايالت كرمانشاه را نيز در بر مي گرفته است.
كامبادنه نام شهري قديمي بوده كه تطابق آن با بخشي از شهر كنوني كرمانشاه، مورد تاييد همه صاحبنظران است. ايرج افشار مي نويسد: «كتيبه بيستون، جايگاهي را كه اين كتيبه در آن مستقر شده كامباندا محلي در ماد ذكر كرده است. اين محل در نظر ايزيدور به نام كامبادن و در نظر پليني به نام كامبادس شهرت و معروفيت داشته است.» اما این نام، با تلفظ ها و اشکال نوشتاری دیگری نیز در منابع ذکر شده است که "کمبادن" و "گمبادن" از جمله آنها می باشد. نکته دیگر آنکه در ابتداي دوره اسلامي، خرابه هاي شهر كامبادنه در شمال شهر كرمانشاه يافت شده است. در آن عصر، خرابه هاي كامبادنه، مابين طاق بستان و كرمانشاه قرار مي گرفته است. از اين مكان بطور تصادفي مسكوكاتي از دوره ساسانيان بدست آمده است. عقيده ديگري نيز وجود داشته كه كامبادنه را يكي از محلات شهر ديگري در اين حوالي دانسته است. سعيديان مي نويسد: «مورخان در دامنه كوه طاق بستان فعلي شهري يادداشت كرده اند كه يكي از محلات آن گمبادنه بوده است.» رواج نام کامبادن از اواخر دوران هخامنشیان و اشکانیان و ابتدای ساسانیان، مورد تصریح منابع تاریخی می باشد.
آذرميدخت نام ديگري است كه بر كرمانشاه نهاده شده است. هر چند بسياري بر اين عقيده اند كه آذرميدخت، شهركي در نزديكي كرمانشاه بوده است نه جايي در محل آن. اين مكان به آذرميدخت دختر خسروپرويز منسوب بوده است.
نام ديگري كه براي كرمانشاه ذكر شده، «تاكستان شاهان» است. صحيح تر آنست كه اين واژه را به جاي نام، لقبي براي كرمانشاه بدانيم. «اوژن اوبن» مي نويسد: «در پاي اين كوه [بيستون]، ساسانيان شهري به نام كرمانشاهان، يعني تاكستان شاهان، در زمانهاي گذشته احداث كرده بودند.» همين مولف در صفحه 338 كتاب خود نيز تاكستان شاهان را به جاي نام كرمانشاه استفاده كرده است.
نام ديگري كه ذكر شده، «تل ماستر» است. يكي از كساني كه از اين نام براي معرفي كرمانشاه استفاده كرده،
ابن فقيه همداني مي باشد.
قرميسين را همگان به عنوان معرّب كرمانشاه مي دانند، امّا برخي آنرا به عنوان يكي از اسامي قديمي كرمانشاه و مربوط به مدتها پيش از عرب دانسته اند. مينورسكي در تعليقات خود بر سفرنامه ابودلف مي نويسد: «قرميسين ميبايستي نام اصلي كرمانشاه و مربوط به قبل از ايرانيان و شايد از اصل آشوري باشد.»
موضوع نام اصلي كرمانشاه، در ميان كساني كه در تاريخ كرد و كردستان تحقيقي به عمل آورده اند و بويژه در ميان محققين كرد، داراي اهميت بوده است. و تقريباً تمام اينگونه افراد، به نام «كرماشان» و يا واژه اي مشابه به عنوان نام اصلي و قديمي كرمانشاه اشاره دارند و واژه كرمانشاه را تحريفي از اين نام اصلي مي دانند. گفته مي شود، كرماشان در اصل «گرمان ساه» و «گرمان سان» بوده است. ابن فضلان يكي از جغرافي نگاران قديمي است كه «گرمان ساه» را به عنوان نام اصلي كرمانشاه ذكر كرده است. (
در كتاب جغرافياي تاريخي كرمانشاه به نقل از محمد مكري آمده است كه؛ «كرماشان» تلفظ صحيح و قديمي و بومي، و «كرمانشاه» يا «كرمانشاهان» تلفظ دولتمردان و مستوفيان و فردنويسان قرنهاي اخير و مردم غير محلي است كه اشتباهاً بر اين شهر و نواحي پيرامون آن اطلاق شده است. نام اين شهر اصلاً «كرماچان» و «كرماجان» (يعني «شهر رعايا») بوده است.»
بايد توجه داشت كه در اشعار قديم شعراي كرمانشاه و مناطق اطراف، همه جا الفاظ كرماشان و كرماشاني بكار رفته است و حتي يك مورد نيز نام «كرمانشاه» مشاهده نمي شود. ضمن آنكه اگر بپذيريم نام اصلي كرمانشاه، چنانكه خود مردم هميشه گفته اند، كرماشان بوده است، در اين صورت پذيرش معرّب هاي آن و توجيه واژه هايي چون قرماشين و قرماسين راحت تر مي گردد، چرا كه به روال معرب نمودن شهرهايي چون قاشان(كاشان) و قزوين(کشوین) در زبان اعراب مسلمان، مي توان پذيرفت كه اينجا نيز كاف به قاف تبديل شده است.
در مقدمة تحفه ناصري اثر شكرالله سنندجي، قرميسين و قرماسين معرّب «كرميشين» و «كرماشين» فارسي ذكر شده كه به مرور زمان به كرماشان تبديل شده است. به علاوه يكي از مشكلات موجود، وجه تسميه كرمانشاه بوده كه در خصوص انتساب آن به بهرام دوم يا چهارم ساساني، دليل و سند قابل قبولي موجود نبوده و اختلافات زيادي در اين باره وجود دارد؛ با پذيرش نام كرماشان يا گرمان سان به عنوان نام اصلي كرمانشاه، مشکل این انتساب مورد تشکیک هم حل گردیده و مي توان حدس زد كه اين واژه ها در تلفظ مردم، به كرمانشاه تبديل شده و آنگاه مورخين سعي كرده اند، تا با انتساب آنها به پادشاهان مذکور، وجه تسميه اي بر آن بيابند
كامبادنه نام شهري قديمي بوده كه تطابق آن با بخشي از شهر كنوني كرمانشاه، مورد تاييد همه صاحبنظران است. ايرج افشار مي نويسد: «كتيبه بيستون، جايگاهي را كه اين كتيبه در آن مستقر شده كامباندا محلي در ماد ذكر كرده است. اين محل در نظر ايزيدور به نام كامبادن و در نظر پليني به نام كامبادس شهرت و معروفيت داشته است.» اما این نام، با تلفظ ها و اشکال نوشتاری دیگری نیز در منابع ذکر شده است که "کمبادن" و "گمبادن" از جمله آنها می باشد. نکته دیگر آنکه در ابتداي دوره اسلامي، خرابه هاي شهر كامبادنه در شمال شهر كرمانشاه يافت شده است. در آن عصر، خرابه هاي كامبادنه، مابين طاق بستان و كرمانشاه قرار مي گرفته است. از اين مكان بطور تصادفي مسكوكاتي از دوره ساسانيان بدست آمده است. عقيده ديگري نيز وجود داشته كه كامبادنه را يكي از محلات شهر ديگري در اين حوالي دانسته است. سعيديان مي نويسد: «مورخان در دامنه كوه طاق بستان فعلي شهري يادداشت كرده اند كه يكي از محلات آن گمبادنه بوده است.» رواج نام کامبادن از اواخر دوران هخامنشیان و اشکانیان و ابتدای ساسانیان، مورد تصریح منابع تاریخی می باشد.
آذرميدخت نام ديگري است كه بر كرمانشاه نهاده شده است. هر چند بسياري بر اين عقيده اند كه آذرميدخت، شهركي در نزديكي كرمانشاه بوده است نه جايي در محل آن. اين مكان به آذرميدخت دختر خسروپرويز منسوب بوده است.
نام ديگري كه براي كرمانشاه ذكر شده، «تاكستان شاهان» است. صحيح تر آنست كه اين واژه را به جاي نام، لقبي براي كرمانشاه بدانيم. «اوژن اوبن» مي نويسد: «در پاي اين كوه [بيستون]، ساسانيان شهري به نام كرمانشاهان، يعني تاكستان شاهان، در زمانهاي گذشته احداث كرده بودند.» همين مولف در صفحه 338 كتاب خود نيز تاكستان شاهان را به جاي نام كرمانشاه استفاده كرده است.
نام ديگري كه ذكر شده، «تل ماستر» است. يكي از كساني كه از اين نام براي معرفي كرمانشاه استفاده كرده،
ابن فقيه همداني مي باشد.
قرميسين را همگان به عنوان معرّب كرمانشاه مي دانند، امّا برخي آنرا به عنوان يكي از اسامي قديمي كرمانشاه و مربوط به مدتها پيش از عرب دانسته اند. مينورسكي در تعليقات خود بر سفرنامه ابودلف مي نويسد: «قرميسين ميبايستي نام اصلي كرمانشاه و مربوط به قبل از ايرانيان و شايد از اصل آشوري باشد.»
موضوع نام اصلي كرمانشاه، در ميان كساني كه در تاريخ كرد و كردستان تحقيقي به عمل آورده اند و بويژه در ميان محققين كرد، داراي اهميت بوده است. و تقريباً تمام اينگونه افراد، به نام «كرماشان» و يا واژه اي مشابه به عنوان نام اصلي و قديمي كرمانشاه اشاره دارند و واژه كرمانشاه را تحريفي از اين نام اصلي مي دانند. گفته مي شود، كرماشان در اصل «گرمان ساه» و «گرمان سان» بوده است. ابن فضلان يكي از جغرافي نگاران قديمي است كه «گرمان ساه» را به عنوان نام اصلي كرمانشاه ذكر كرده است. (
در كتاب جغرافياي تاريخي كرمانشاه به نقل از محمد مكري آمده است كه؛ «كرماشان» تلفظ صحيح و قديمي و بومي، و «كرمانشاه» يا «كرمانشاهان» تلفظ دولتمردان و مستوفيان و فردنويسان قرنهاي اخير و مردم غير محلي است كه اشتباهاً بر اين شهر و نواحي پيرامون آن اطلاق شده است. نام اين شهر اصلاً «كرماچان» و «كرماجان» (يعني «شهر رعايا») بوده است.»
بايد توجه داشت كه در اشعار قديم شعراي كرمانشاه و مناطق اطراف، همه جا الفاظ كرماشان و كرماشاني بكار رفته است و حتي يك مورد نيز نام «كرمانشاه» مشاهده نمي شود. ضمن آنكه اگر بپذيريم نام اصلي كرمانشاه، چنانكه خود مردم هميشه گفته اند، كرماشان بوده است، در اين صورت پذيرش معرّب هاي آن و توجيه واژه هايي چون قرماشين و قرماسين راحت تر مي گردد، چرا كه به روال معرب نمودن شهرهايي چون قاشان(كاشان) و قزوين(کشوین) در زبان اعراب مسلمان، مي توان پذيرفت كه اينجا نيز كاف به قاف تبديل شده است.
در مقدمة تحفه ناصري اثر شكرالله سنندجي، قرميسين و قرماسين معرّب «كرميشين» و «كرماشين» فارسي ذكر شده كه به مرور زمان به كرماشان تبديل شده است. به علاوه يكي از مشكلات موجود، وجه تسميه كرمانشاه بوده كه در خصوص انتساب آن به بهرام دوم يا چهارم ساساني، دليل و سند قابل قبولي موجود نبوده و اختلافات زيادي در اين باره وجود دارد؛ با پذيرش نام كرماشان يا گرمان سان به عنوان نام اصلي كرمانشاه، مشکل این انتساب مورد تشکیک هم حل گردیده و مي توان حدس زد كه اين واژه ها در تلفظ مردم، به كرمانشاه تبديل شده و آنگاه مورخين سعي كرده اند، تا با انتساب آنها به پادشاهان مذکور، وجه تسميه اي بر آن بيابند
+ نوشته شده در جمعه ۵ مهر ۱۳۹۲ ساعت 2:5 توسط اندیشه اسلام آباد
|