سنن، آداب و اخلاق در كرمانشاهان قدیم
نویسنده: ایوب صفری
مسعودی مورخ بزرگ اسلامی در خصوص تأثیرات محیط در ایالت جبال می نویسد:«دیار جبال تن را خشن و سخت و فهم را كند و عقل را تباه كند و همت را بمیراند.» مسعودی همچنین مدعی است كه محیط جبال«آثار بد انگیزد». قطعاً منظور این مورخ از طرح مطالب مذكور، پرداختن به مبحثی علمی در باب تأثیر اقلیم بر رفتار و اخلاق نبوده است، چرا كه او در جایی دیگر به این موضوع نپرداخته و چنین منظوری را غیر از جبال در خصوص محیط جغرافیایی دیگری دنبال نكرده است. بنابر این، می توان این مطالب را اشاره ای صریح به روحیات مردم این منطقه و تحلیل مورخ از برخی ویژگی های مردم جبال دانست.
اشارات مسعودی(اگرچه حاوی نگاه منفی وغیر دوستانه نگارنده به دیار جبال است) اما از آنرو جالب توجه است که امروزه، تأثیرهای محیط بر رفتار و روحیات انسان اثبات گردیده است. به همین جهت، خشونت و سرسختی را باید از خصوصیات مردم كوهستان دانست و اگر چه اكثر مورخین و جغرافی نویسان از اخلاق، رفتار و روحیات مردم قدیم اخبار زیادی را نقل نكرده اند، امّا در سایة همین روش، یعنی بررسی تأثیرات اقلیم و تعمیم آن به دیگر دوره ها با كمك دیگر شواهد تاریخی، احتمالاً برخی از صفحات نانوشتة تاریخ، نوشته شده و سكوت مورخین درگزارش رفتارهای اخلاقی، اجتماعی و روحیات مردمان پیشین، بویژه سكوت مطلق در خصوص بخش های مهمی از تاریخ كرمانشاه، شكسته شده و در سایة علوم نوین، می توان امید داشت كه ناگفته ها باز گفته شود.
علی رغم عدم اطلاع كافی از اخلاق، رفتار و سنن قدیمی مردم كرمانشاه، شواهد موجود حکایت از آن دارد که محیط جغرافیایی مردم كرد و از آنجمله كوهستان كرمانشاه، باگردنه ها و مسیرهای صعب العبور خود، موجب برخی از ویژگی های اخلاقی و رفتاری مردم كرد، مانند گوشه گیری و انزواطلبی سیاسی و اجتماعی آنان شده است و در نتیجه، این قوم در طی زمانهای طولانی، كمتر از اقوام دیگر دچار تحول و تطور گردیده و حتی برخی محققین مدعی شده اند «اگر آداب قومی كردان در سده های اخیر ذكر شود، لااقل نمونه ای از چگونگی زندگی و عادتها و اخلاق آنان در دوره های قدیم نیز خواهد بود.»
نواحی كوهستانی و محصور غرب كه غیر از شاهراه خراسان، راه ارتباطی مناسبی نیز نداشته است، از دیر باز مسكن كرد بوده و مساعدت شرایط این محیط سخت و منزوی، موجب گردیده تا به دور از آشوب ها و آشفتگی های مختلفی که مهاجمین در ادوار مختلف به ایران زمین تحمیل نمودند، به حفظ ملیّت، آداب و اخلاق ایرانی موفق گردند. به جرأت می توان گفت كه بسیاری از سنن ایرانی، امروزه تنها درمیان قوم كرد باقی مانده است و از آنجمله برخی از اعیاد و سنن زرتشتی می باشد.
از مجموع اشارات و گریزهای تاریخی موجود، می توان در مجموع سه صفت را به عنوان اخلاق اجتماعی قوم كرد(و از آنجمله مردم کرمانشاهان قدیم) بر شمرد: الف – اجتماع به دور یك رئیس عشیره كه حتی بعضاً بیگانه بوده است و اطاعت از رئیس كه یك میراث تاریخی در میان این قوم به شمار می رود. ب- اجرای سنن ج- وجود صنوف مختلف در بین آنها.
از ویژگی های مهم تاریخ اجتماعی قوم كرد، زندگی مجزا و مستقل از هم بوده است. گفته شده كه اكراد یك منطقه، هیچگاه گرد هم جمع نمی شده اند، مگر برای جنگ. مردم كرد عموماً جدا از دیگران و تنها با خانوادة و حداکثر عشیره خود زندگی كرده اند و گفته شده در یك نقطه، بیش از چند خانوار جمع نمی شده اند. محمد تقی خان حكیم در كتاب «گنج دانش» دربارة زندگی منفرد و مستقل از اجتماع مردم كرد و عوامل و نتایج آن چنین می نویسد:«و این عادت در كردستان یا بسبب وضع ملكی یا بجهت تعصبی كه در حفظ رسوم قدیمة خود دارند، در هر حال مانع جمیع جهات ترقی و اصلاح حال ایشان است. سكنة این ملك از دو هزار سال پیش تا بحال بر یك قرار مانده اند و تغییری بحالشان راه نیافته .»
