اندیشه اسلام آبادغرب

معروف ترین و شناخته شده ترین قالب شعری قدیمی که در میان مردم کرد رواج داشته است، «فهلویات» خوانده می شود که بنا بر شواهد موجود، از دوران باستان(به خصوص از عصر ساسانیان) در مناطق کرد نشین امروزی رواج داشته است. «فهلویات» به اشعاری گفته می شده كه به لهجه های ولایتی، در اواخر ساسانیان و قرون اولیه اسلامی در ایالت جبال می سروده اند و از فروع زبان پهلوی به شمار می آمده است. این نوع شعر اصیل ایرانی را «شعر هجایی» نیز می خوانند.

در واقع تا مدتها پس از فتح ایران به دست اعراب، در ایالت جبال( و کرمانشاهان) زبان پهلوی رواج داشته است و پس از آن که این زبان فراموش گردید، زبان كردی به عنوان میراث آن باقی ماند و تا امروز نیز زبان كردی شباهت زیادی به اصل پهلوی خود دارد.

در اواخر دورة‌  آل بویه، اشعاری به نام «بیت پهلوی» سروده می شده كه نمونة‌آن، دوبیتی های باباطاهر است. زرین‌كوب معتقد است، دو بیتی های باباطاهری همان بیت پهلوی بوده كه بر سنت «كوسان» های باستانی سروده شده است. نكتة‌مهم آنست كه بیت پهلوی به عنوان قالب شعر كردی مورد استفاده قرار گرفته و در حقیقت، اشعاری كه شعرای كرد می سروده اند،‌ با دو بیتی های باباطاهری تفاوت نداشته است.

در مورد وزن شعر كردی بعد ازاسلام نیز باید گفت، نسبت به گذشته تغییری نكرده و با اینكه شعر عروضی (به عنوان میراث عرب) در میان عده ای از شعرای كرد رواج  پیدا كرده بود، امّا بیشتر شعرای كرد، به عادت قدیم، شعر هجائی سروده اند. شعر هجائی شعری بوده كه هر مصراع آن ده، هشت و یا هفت هجا بوده كه البته شعر ده هجائی بیشتر رواج داشته است.  صفی زاده در خصوص وزن اشعار ده هجایی چنین می نویسد:« وزن آن بر طبق عروض عرب چنین می تواند باشد: فعلن مفعولن چهار بار كه اندكی شبیه بحر رجز مشطور مزمل یعنی: مستفعلا تن مستفعلا تن چهار بار است.»

در خصوص مضامین بیت پهلوی نیز باید گفت: غیر از وصف بزرگان  و نعت، صبغه ایی از عشقها و آلام صوفیانه را هم منعكس می كرد و چنانكه زرین‌كوب ‌می نویسد: «بیت های عاشقانه را رمزی از شور و جذبة درویشان دوره گرد و بی سروسامان ولایت [پهله] كه منسوب به فرقه های صوفیانه و اهل حلول و اتحاد بودند می ساخت.»

* کتاب دوره بهلول، قدیمی ترین اثر کردی باقی مانده تا به امروز

كتاب دورة‌بهلول ماهی(م 219  هـ.ق) در قرن دوم و سوم هجری بر روی پوست آهو نوشته شده و در خانقاه «شاه ابراهیمی ها» (که مریدان سادات افضلی کرند هستند) در كرمانشاه محفوظ است. كتابی دیگر نیز از همین زمان اكنون دردست بوده كه به آیین یارسان(اهل حق) و آیین ایزدی (یزیدی) مربوط است و این هر دو اثر، بسیار با ارزش به شمار می روند.

از جمله آثار داستانی باقی مانده، كه گویش نوشتاری آن به گویش كرمانشاه امروز بسیار نزدیك است، «باپیره»[1] به معنی پدر بزرگ می باشد كه زمان نگارش آن دقیقاً معلوم نیست. اشعار باقی مانده ازشعرای كرد معاصر بنی حسنویه و سلجوقیان، همچون «شاه خوشین» ،«بابا سرهنگ»، «پیر شالیار» (شهریار)، باباطاهر و دیگران نیز به لهجة‌ كلهری یا گویش كرمانشاهی، شباهت زیادی دارد.