اثر جدید جلیل آهنگرنژاد با عنوان "دپیه‌ک" به زودی منتشر می گردد

* تجلیل آهنگرنژاد از انجمن ادبی قلم گیلان غرب و انجمن ادبی سروه اسلام آباد غرب در احیا و نوگرایی شعر کُردی کلهری

اندیشه اسلام آباد غرب: جلیل آهنگرنژاد از فرهنگیان خوشنام کلهرزبان و از محققین صاحب قریحه در زمینه ادبیات و فرهنگ کردی است که درعین حال، هفته نامه ی صدای آزادی را نیز در استان کرمانشاه منتشر می نماید. ایشان تازه ترین کتاب پژوهشی خود را با نام «دپیه‌ک» در حوزه ی ادبیات کُردی آماده ی انتشار نموده است.

جلیل آهنگرنژاد در گفتگو با خبرنگار موج گفت: حدود دو دهه از حیات ادبیات نوین کُردی در جغرافیای کرمانشاه می گذرد. این دو دهه یکی از دوره های شکوهمند اعتلای ادبی کُردی محسوب می شود. متن های مانایی در این حوزه تولید شده که نیاز به نقد ، تحلیل و واکاوی دارند. مسیر پرفراز و کم نشیب این دو دهه به عنوان نقطه ی عطفی در تاریخ ادبی این سامان می تواند بازخوانی شود.

مدیرمسئول هفته نامه ی صدای آزادی در تشریح دو دهه تلاش اهالی ادبیات کُردی ادامه داد: کرمانشاه در طول تاریخ همواره پایگاه مهم و قطب تأثیر گذار تحولات مثبت این سرزمین بوده است اما در حوزه ی ادبیات در گستره ی زبان کُردی با تأخیری قابل تأمل گام در عرصه های نوگرایی گذاشت. این تأخیر، خود داستانی جدا دارد و در حوصله ی این گفتگو نمی گنجد.

وی ادامه داد: دهه های هفتاد و هشتاد شمسی با شاخصه هایی منحصر به فرد از مهمترین ادوار شعر کُردی در این دیار محسوب می شود . بیانیه ی شعر نوین کُردی در دهه ی هفتاد شمسی برخی نگاهها را به تدریج با نوگرایی در حوزه ی شعر کُردی جنوبی آشنا کرد. انجمن ادبی قلم در گیلان غرب و انجمن ادبی سروه در اسلام آباد غرب مأمن هایی گرم برای نوگرایان شعر کُردی در این دو دهه بود.

آهنگرنژاد با اشاره به چاپ کتابهای متعدد شعر در این سالها و در این حوزه ی زبانی یادآور شد : موج پویایی که در حیطه ی چاپ و نشر در این دو دهه ایجاد شد ، توانست به سرعت خلاء فقر آثار مکتوب را در این عرصه پر کند و تنوع سلایق و نگاهها نیز شعر این دو دهه را رنگین و استخواندار نماید.

این مدرس دانشگاه در پایان گفت : مجموعه ای از نقدها ، یادداشتها و مقالاتم را با محوریت این موضوع در کتابی با نام «دپیه‌ک» آماده کرده ام که مسیر چاپ و نشر را طی می کند و اگر مشکلی در این مسیر گریبانگیر نشود ، بزودی در اختیار اهالی فرهنگ کُردی قرار می گیرد.

گفتنی است «دپیه‌ک» کلمه ای کُردی و به معنای تحلیل و بررسی است.

نگاهی اجمالی به تاریخ ادبیات و شعر کردی

نویسنده: ایوب صفری

معروف ترین و شناخته شده ترین قالب شعری قدیمی که در میان مردم کرد رواج داشته است، «فهلویات» خوانده می شود که بنا بر شواهد موجود، از دوران باستان(به خصوص از عصر ساسانیان) در مناطق کرد نشین امروزی رواج داشته است. «فهلویات» به اشعاری گفته می شده كه به لهجه های ولایتی، در اواخر ساسانیان و قرون اولیه اسلامی در ایالت جبال می سروده اند و از فروع زبان پهلوی به شمار می آمده است. این نوع شعر اصیل ایرانی را «شعر هجایی» نیز می خوانند.

در واقع تا مدتها پس از فتح ایران به دست اعراب، در ایالت جبال( و کرمانشاهان) زبان پهلوی رواج داشته است و پس از آن که این زبان فراموش گردید، زبان كردی به عنوان میراث آن باقی ماند و تا امروز نیز زبان كردی شباهت زیادی به اصل پهلوی خود دارد.

در اواخر دورة‌  آل بویه، اشعاری به نام «بیت پهلوی» سروده می شده كه نمونة‌آن، دوبیتی های باباطاهر است. زرین‌كوب معتقد است، دو بیتی های باباطاهری همان بیت پهلوی بوده كه بر سنت «كوسان» های باستانی سروده شده است. نكتة‌مهم آنست كه بیت پهلوی به عنوان قالب شعر كردی مورد استفاده قرار گرفته و در حقیقت، اشعاری كه شعرای كرد می سروده اند،‌ با دو بیتی های باباطاهری تفاوت نداشته است.

در مورد وزن شعر كردی بعد ازاسلام نیز باید گفت، نسبت به گذشته تغییری نكرده و با اینكه شعر عروضی (به عنوان میراث عرب) در میان عده ای از شعرای كرد رواج  پیدا كرده بود، امّا بیشتر شعرای كرد، به عادت قدیم، شعر هجائی سروده اند. شعر هجائی شعری بوده كه هر مصراع آن ده، هشت و یا هفت هجا بوده كه البته شعر ده هجائی بیشتر رواج داشته است.  صفی زاده در خصوص وزن اشعار ده هجایی چنین می نویسد:« وزن آن بر طبق عروض عرب چنین می تواند باشد: فعلن مفعولن چهار بار كه اندكی شبیه بحر رجز مشطور مزمل یعنی: مستفعلا تن مستفعلا تن چهار بار است.»

در خصوص مضامین بیت پهلوی نیز باید گفت: غیر از وصف بزرگان  و نعت، صبغه ایی از عشقها و آلام صوفیانه را هم منعكس می كرد و چنانكه زرین‌كوب ‌می نویسد: «بیت های عاشقانه را رمزی از شور و جذبة درویشان دوره گرد و بی سروسامان ولایت [پهله] كه منسوب به فرقه های صوفیانه و اهل حلول و اتحاد بودند می ساخت.»

* کتاب دوره بهلول، قدیمی ترین اثر کردی باقی مانده تا به امروز

كتاب دورة‌بهلول ماهی(م 219  هـ.ق) در قرن دوم و سوم هجری بر روی پوست آهو نوشته شده و در خانقاه «شاه ابراهیمی ها» (که مریدان سادات افضلی کرند هستند) در كرمانشاه محفوظ است. كتابی دیگر نیز از همین زمان اكنون دردست بوده كه به آیین یارسان(اهل حق) و آیین ایزدی (یزیدی) مربوط است و این هر دو اثر، بسیار با ارزش به شمار می روند.

از جمله آثار داستانی باقی مانده، كه گویش نوشتاری آن به گویش كرمانشاه امروز بسیار نزدیك است، «باپیره»[1] به معنی پدر بزرگ می باشد كه زمان نگارش آن دقیقاً معلوم نیست. اشعار باقی مانده ازشعرای كرد معاصر بنی حسنویه و سلجوقیان، همچون «شاه خوشین» ،«بابا سرهنگ»، «پیر شالیار» (شهریار)، باباطاهر و دیگران نیز به لهجة‌ كلهری یا گویش كرمانشاهی، شباهت زیادی دارد.

سلسلة بنی حسنویه به زبان و ادب كردی اهمیت زیادی نشان داده و در احیای آن كوششهای فراوانی كردند. در آن دوره، سرایندگان به زبان كرد، كاملاً مورد حمایت قرار گرفتند و در نتیجه، دیری نپایید تا زبان كردی كاملاً رواج یافته و در میان   بیشتر طوایف كردی، جای دیگر زبانها را بگیرد. یكی از زبانهایی كه درمیان بخشهایی از جامعه رواج یافت، زبان عربی بوده كه با پایان یافتن قدرت عرب، به جز در میان تعدادی از علماء ، كاملاً منسوخ گردید. علی رغم رواج زبان عربی در میان برخی از علماء‌كرمانشاهی ، شعر عربی چندان رایج نبوده و حتی رواج شعر به شیوة‌ عروضی نیز تنها در حدود قرن هشتم هجری مرسوم گردیده و تا پیش از آن، بیشتر اشعار كردی، ده هجائی و در قالب بیت پهلوی بوده است