کرمانشاه را هندوستان ایران می خوانند. شاهد این مدعا، تنوع و کثرت عقاید و مذاهبی است که خصوصا پس از ورود اسلام، در کرمانشاهان رواج داشته است. در مطلب پیشین، به طور کلی به این بحث اشاره شد و همچنین، در برخی یادداشت های قبلی، به انواع فرق تشیع (و به ویژه شیعه امامیه و حتی فرق زیدیه و اسماعیلیه) و تسنن(به ویژه شافعیه و مشبهه) که در کرمانشاه قدیم رایج بوده، پرداختیم. ضمن آنکه باید اشاره شود که مذاهب باستانی ایران، به ویژه زرتشتی، مزدکی، مانوی و عقیده زروانی، با ورود اسلام به یکباره از بین نرفتند و حتی اخباری در دست است که برخی آتشکده های معروف دوران پس از اسلام، مانند آتشکده آخرین، تا سده ها بعد نیز در استان کرمانشاه برقرار و محل رجوع گسترده پیروان خود بوده اند (تلاش می شود در مطلبی مستقل، به آنها پرداخته شود).
نویسنده: ایوب صفری
اما به غیر از آنچه اشاره شد، برخی از عقاید و فرق رایج در کرمانشاهان (که پس از ورود اسلام رواج داشته اند) ، به شرح ذیل می باشد:
معتزله
جرياني عقل گرا و مکتبی کلامی-فقهی كه پس از افول درعراق، تا مدتها
در كرمانشاه و برخي شهرهاي ديگر ، داراي پايگاه بوده است، معتزله نام دارد. در منابع نقل شده که به غير از كرمانشاه، شهرهاي خراسان و نيز
اصفهان وري، مهمترین محل حضور معتزليان بوده است. یکی از محققین به نام پطروشفسكي دركتاب "اسلام در ايران"، شهرهايي
كه پايگاه معتزليان در قرن چهارم هجري بوده اند، را به غير ازري، چنين برمي شمارد: «در قرن چهارم هجري، مكاتب معتزله در قرميسين(كرمانشاهان) و اصفهان و
نيشابور و برخي بلاد ديگر خراسان و گرگان و نسف (نخشب) و خوارزم نيز وجود داشته.»...
صوفيه
به شكل فرقه اي، از قرن ششم و هفتم رواج يافت كه
از آنجمله فرقة «خاكساريه» مي باشد. اين فرقه احتمالاً از اواخر قرن ششم و اوائل
قرن هفتم در كرمانشاه رواج يافته و تا امروز پايگاه آن در كرمانشاه مي باشد. شكر
الله سنندجي در كتاب تحفة ناصري، گزارشي
از اين فرقه ارائه نموده است. اين مورخ پس از اشاره به پيشينة اين فرقه، چنين مي
نويسد:«خاكساريه در اكثر شهرهاي ايران پراكنده اند، درمناطق كردنشين (كرمانشاه)
نيز خانقاه و تكيه دارند. امروز عارفي روشن دل از مردم كرماشان بنام حاج ميرطاهر
نقيب سر سلسلة خاكسار جلالي است.».
متذکر می شود که عرفا و صوفيان زيادي در كرمانشاه و دينور طي
قرون نخستين اسلامي پاي به عرصة حيات گذاشته اند. بسياري از مورخين قديم و جديد
به پايگاه صوفيه و صوفيان در ماه كوفه
اشاره كرده و دينور را يكي از مهمترین مراكز صوفيه در کل جهان اسلام، ذکر نموده اند. ثعالبي مي
نويسد:«در دينور صوفيان بسيارند، و بزرگان صوفيه اغلب در اين شهر وطن دارند. و
درمذهب خود با همديگر پيوسته در نفاق اند. و به كثرت صوفيان دينور مثل
زنند.»
نزاع و اختلاف فرق مهم صوفیه (که در دینور و کرمانشاه ساکن بوده اند) مورد تأیید دیگر منابع و از آنجمله تاريخ بيهقي نيز قرار گرفته است.
يارسان يا فرقة اهل حق
يكي از مسلك هاي رايج در كرمانشاه و مناطق اطراف،
«يارسان» يا اهل حق است كه ديگران آنها را «علي اللهي» مي خوانند كه البته انتساب درستي نبوده و معتقدان اين مسلك، از اينكه
علي اللهي خوانده شوند، ناراحتند. توضیح آنکه "علی اللهیه" و "یزیدیه" (ایزدیه) خود فرقی مستقل هستند.
فرق اهل حق بسیارند که شاخه های مهمی چون "علوی ها" خود از جریان های مهم قرون اولیه اسلامی بوده اند. اعتقادات اين فرقه به طور کلی، بر بستر عقاید غالیه اسلامی شکل گرفته و متأثر از عقايد زرتشتي،
مزدكي، مانوي، مسيحي، كليمي می باشد.
البته معتقدان به مسلك
يارسان، ریشه خود را به دوران پیش از اسلام می رسانند و در دوران پس از اسلام، «بهلول ماهي» را به عنوان یکی از نخستین پيشوايان خود نام مي برند و برخي از نویسندگان ملل و نحل، بر اين عقيده رفته اند
كه اساساً اين مسلك توسط بهلول شكل گرفته
است. توضیح آنکه بهلول ماهي از ياران امام جعفر (ع) بوده كه باهارون الرشيد مبارزه مي كرد و از اين راه، توانست كه عده اي از مردم كرمانشاه و لرستان را بر عليه
هارون الرشيد بشوراند.
برخي از محققين پارافراتر گذاشته و شكل گيري يارسان راحركتي
بر عليه اعراب و بني عباس به شمار آورده اند . آنچه مسلم است، فروع اين مسلك، توسط
«شاخوشين» و ديگر بزرگان فرقه در قرون بعد بنيان نهاده شده است و نقش سلطان سهاک(اسحاق) در گسترش این عقیده در کرمانشاهان و خاصه در اورامانات، غیر قابل انکار است. به علاوه انکه طايفة گوران را باید پایگاه اصلی حفظ عقیده یارسانی در سده های بعدی و تا به امروز دانست.
ادامه دارد...
لینک مرتبط:
تنوع عقاید و مذاهب در تاریخ کرمانشاهان/ كرمانشاه، هندوستان ایران
